„W roku Pańskim 1234 brat i mistrz Herman, kiedy już usunął z ziemi chełmińskiej Prusów, zebrał wojsko braci i zbrojnych i wybudował zamek w Radzyniu na skraju pustkowia, które rozciągało się pomiędzy ziemią chełmińską a Pomezanią, w tym miejscu, gdzie dochodziło do ciągłych najazdów Prusów i gdzie istniał dostęp do ziemi chełmińskiej. […]” tak pisał w swej Kronice Ziemi Pruskiej, kronikarz niemiecki, Piotr z Dusburga (część  III rozdział 12. O wybudowaniu zamku Radzynia i o cudownym widzeniu pewnego brata tamże). Lokalizacja strażnicy zakonnej wiązała się z sytuacją polityczną i militarną Zakonu w Polsce. Wysunięta na północny – wschód ziemi chełmińskiej warownia miała osłaniać dotychczasowy stan posiadania i stanowić jednocześnie bazę wypadową w kierunku pruskich dzielnic: Pomezanii i Pogezanii.

Dokładna data rozpoczęcia budowy zamku nie jest znana. Najprawdopodobniej zaraz po nadaniu praw miejskich w 1234 roku, Krzyżacy postawili drewniano – ziemną budowlę obronną. Natomiast budowlę ceglaną, której pozostałości możemy podziwiać do dnia dzisiejszego, zaczęto budować pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Zamek w Radzyniu Chełmińskim wybudowany przez Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie jest wzorcowym przykładem zamku konwentualnego. Od samego początku pełnił bardzo ważną rolę w państwie zakonnym. To tutaj po klęsce na polach grunwaldzkich w 1410 roku, wielki szafarz królewiecki, Jerzy von Wirsberg, zdeponował poważną część skarbca zakonnego, w tym osobiste srebra wielkiego mistrza Ulrycha von Jungingena. Głównym zniszczeniom uległ w wieku XVII, podczas wojen szwedzkich.

Kompleks zamkowy składał się z dwóch przedzamczy i zamku wysokiego. Wszystko to oblane było fosą nawadnianą przez pobliskie jezioro. Zamek wybudowany na planie kwadratu o wymiarach 52,8 na 52,1 m posiadał cztery narożne wieże lekko wysunięte poza lico murów. Dodatkowo po środku znajdowała się piąta najwyższa wieża, tzw. stołp.

Mimo tego, że zamek nie zachował się do dnia dzisiejszego w całości to pozostałe ruiny zachwycają i potwierdzają wielkość oraz powagę budowli. Najpierw witają nas dwie strzeliste wieże górujące nad okolicą, a kiedy przekraczamy bramę odnajdujemy wiele zakątków w których czuć podmuch historii. Najlepiej zachowane jest skrzydło południowe: kaplica z oryginalnymi służkami, wspornikami i kapitelami ( na jednym z nich widoczna jest wyrzeźbiona twarz Jezusa), cele pokutne, dwa pomieszczenia nad bramą. Widoczne są pozostałości po refektarzu, dormitorium, kapitularzu. W bardzo dobrym stanie zachowane są piwnice, w których znajdują się: sala biesiadna, sala muzealna, sala tortur. Idąc na wieże urzekają oryginalne XV wieczne portale zarówno granitowe jak i z ozdobnej kolorowej ceramiki.

To tu nagrywano dwa pierwsze odcinki filmu „Pan Samochodzik i Templariusze” ze Stanisławem Mikulskim w roli głównej. Pozostałością po planie filmowym są tajemne znaki wyryte w murze.

   

W zamkowej kasie dostępne są w sprzedaży książki autorstwa:

Kazimierza Trybulskiego:

„Ballada o rycerzu Krzyża” to powieść historyczna, której akcja rozgrywa się głównie na zamku w Radzyniu Chełmińskim. Autor książki, w barwny sposób przenosi nas w realia XIV-wiecznego życia braci Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie.

 

„ABC Krzyżacy” – historia Zakonu Krzyżackiego przedstawiona w bardzo przystępny sposób.

 

Patrycji Piłat:

„ZAMEK Radzyń Chełmiński” – przewodnik turystyczny zawierający informacje dotyczące zamku, jego historii, architektury, stanu aktualnego ale także historię miasta czy ciekawostki ze średniowiecznych kronik Piotra z Dusburga i Jana Długosza.